Frans van de Staak. Hitza artxipelagoan

Hasteko, van de Staakek espazio publikoetan irakurriz eguneratzen dituen testu gutxi gorabehera anakronikoekin egindako lan erradikal bat abiapuntutzat hartuta, haren filmek ahozkotasuna aztertuko dute beti gai gisa, giza barrentasunaren adierazpena problematizatzen duten narrazio anbiguoek, egitura errepikakorrek eta hizkuntza eremuek markatutako fikzio umoristikoetan. Besteak beste, Spinoza, Hubert Poot, Daudet eta Wallace Stevensen testuei eta eguneroko hizkuntzako egindako esaldiei, ahots baten inflexioari edo zapata baten lokarriak lotzeko moduari erreparatuta, van de Staakek bizitza modernoaren berezko zeinuen sentsualtasuna bakartzen eta berrinterpretatzen du.

Frans van de Staak Amsterdamen jaio zen 1943an, langile familia batean. 60ko hamarkadaren hasieran, margolari eta grabatzaile autodidakta hasi zen, eta jarduera horri eutsi zion bizitza osoan. Herbehereetan indarrean zegoen artista plastikoentzako laguntza sistema publikoari esker, artista zelako jasotzen zuen dirulaguntzaren zati handiena bere filmak ekoizteko gordetzea lortu zuen erregularki. van de Staaken obra artisaua izan zen beti fabrikazioan –16 mm-an egindako filmak, ekipo txikiekin, material propioekin eta, bere ibilbideko zati handi batean, aktore ez profesionalekin–, baina erradikalki espekulatiboa izan zen formari dagokionez.

Bere zinemak lankidetza horizontala baliatzeko moduak aztertzen ditu, eta bere lana interprete eta aktore koralekin eta, batzuetan, idazle esperimentalekin (hala nola Lidy van Marissing eta Jacq Firmin Vogelaar) zeharkatzen dute, baina baita kamera operadoreekin, soinu teknikariekin edo muntatzaileekin ere, edo musikariekin ere bai (Bernard Hunnekink, Leo Cuypers eta Ton Bruynèl, kasurako). Bere film bakoitzak egitura sortzaile bat definitzen du, eta egitura horrek araututakoaren –testua, interpreteak, filmatzeko «arauak»– eta akraziaren –ustekabekoa sartzea– arteko prozesua amiltzen du. Bere poetika espontaneoaren eta aurrez zehaztuaren arteko nahasketa aztertu batetik azaleratzen da.

Zinemagile garaikideek miretsi zuten, hala nola Johan van der Keuken, Danièle Huillet eta Jean-Marie Straubek, eta zinemaren historian galdutako kate mailatzat hartzen zuten. Frans van de Staak ia ez zuten kontuan hartu nazioartean 2001ean hil zenean edo aurretik. Punto de Vista jaialdiak funtsezko zinemagile hori ezagutzea nahi du, eta horretarako, foku batek bere hogeita bost filmetako hamaika emango ditu. Gainera, bere obrari buruzko lehenengo monografia argitaratuko du bi hizkuntzatan.

Carlos Saldaña eta Manuel Asinen programazioa eta testuak